Bractwo Szkaplerzne (3)
o. Włodzimierz Tochmański OCD

Do rozwoju i pogłębienia nabożeństwa szkaplerznego w XX wieku w ogromnej mierze przyczynił się papież Pius XII. Z okazji 700-lecia szkaplerza karmelitańskiego (1251-1951), dnia 11 lutego 1950 roku, wystosował on list apostolski Neminem profeto latet, słusznie nazwany ,,Magna charta" nabożeństwa szkaplerznego.
Stwierdził w nim: „Z pewnością nikomu nie jest tajnym, jak wiele przyczynia się miłość ku Najświętszej Maryi Pannie do ożywienia katolickiej wiary i poprawy obyczajów, szczególnie dzięki tym formom nabożeństwa, które zdają się posiadać wyższą ponad inne moc oświecania umysłów niebieską nauką i zapalania dusz do doskonalenia chrześcijańskiego życia. Najpierw należy do nich zaliczyć nabożeństwo szkaplerza karmelitańskiego, które przez swoją prostotę, stosując się do pojęcia każdego człowieka, rozpowszechniło się bardzo szeroko wśród wiernych chrześcijan, przynosząc zbawienne owoce. (...) Nie chodzi tu, bowiem o rzecz małej wagi, lecz o zdobycie wiecznego zbawienia według obietnicy podanej przez Najświętszą Maryję Pannę. Chodzi tu o najdonioślejszą sprawę dla każdego i o właściwe jej przeprowadzenie. Bez wątpienia szkaplerz jest niejako spiętą szatą (habitem) maryjną, znakiem i gwarancją opieki Bożej Rodzicielki”.
Z okazji jubileuszu 700-lecia szkaplerza świętego odbył się też w Rzymie, w dniach od 5 do 9 sierpnia 1950 r., Międzynarodowy Kongres Szkaplerzny Zakonu Karmelitańskiego. W dniu 6 sierpnia 1950 r. Pius XII przyjmując na audiencji uczestników kongresu, powiedział m.in.: „Upływa trzeci tydzień, jak zawitała pierwsza jutrzenka siedemsetnej rocznicy od 16 lipca 1251 roku, daty pamiętnej nie tyko dla Karmelu i wszystkich jego członków. W rzeczywistości, ileż dusz od tego dnia zawdzięcza - nawet w sytuacjach beznadziejnych - swoje ostateczne nawrócenie i swoje wieczne zbawienie szkaplerzowi, którym były odziane! Iluż to ludzi dzięki niemu doznało w niebezpieczeństwach ciała i duszy macierzyńskiego wspomożenia Maryi! Nabożeństwo szkaplerzne sprowadza na świat potężny strumień łask duchowych i doczesnych”. Międzynarodowy Kongres Szkaplerzny wyraził w swej rezolucji życzenia Kościoła:
„a) niech nikt nie wstydzi się nosić tego znaku zbawienia,
b) szkaplerz dla wszystkich członków bractwa, którzy go noszą, niech będzie nie tylko znakiem wielkich obietnic i pamiątką, lecz także symbolem dziecięcego, miłosnego i czynnego poświęcenia się Niepokalanemu Sercu Maryi”.
W dokumentach papieskich różaniec i noszenie szkaplerza św. są na równi polecane jako wyraz chrześcijańskiej pobożności i czci Maryi oraz jako właściwe środki do ukształtowania życia duchowego wierzących.
Święta Bernadeta z Lourdes nosiła szkaplerz do końca życia, a s. Łucja z Fatimy pouczała, że w posłannictwie Matki Bożej Fatimskiej „różaniec i szkaplerz są nierozdzielne”.
Oprawa tego jubileuszu wyrażała się na całym świecie odprawianiem nabożeństw, nowenny, triduum i organizowaniem akademii poświęconych Matce Bożej Szkaplerznej. Tysiące ludzi przyjmowało szkaplerz karmelitański. Uroczystości centralne jubileuszu zakończone zostały przeniesieniem relikwii św. Szymona Stocka z Francji do Anglii, na domniemane miejsce wizji szkaplerznej w Aylesford.

Z tej okazji Papież Pius XII, w liście do przełożonego generalnego karmelitów bosych pisał: „Przesyłamy Ci Drogi Synu i wszystkim dzieciom rodziny karmelitańskiej nasze ojcowskie życzenia, niejako hymn pochwały i podziękowania za tak piękne uroczystości, które im bliżej końca, tym były bardziej imponujące. Jak delikatny powiew fal, które muskają brzegi Kentu będzie ten hymn śpiewany przez wiernych całej kuli ziemskiej, wpisanych do karmelitańskiego szkaplerza, otoczonych opieką Matki Bożej, aby łatwiej iść śladami Jej Syna Jezusa. Ten hymn uroczysty na cześć Dziewicy będzie się roznosił w akordach jeszcze słodszych i natchnionych po świętych ziemiach Aylesford, jako dalszy ciąg anielskiej symfonii przerwanej przez cztery wieki”. Papież Pius XII napisał zwłaszcza te najbardziej znane słowa: „Wszyscy karmelici, bądź po klasztorach pierwszego i drugiego Zakonu, bądź w Trzecim Zakonie regularnym i świeckim, bądź w Bractwie, połączeni szczególnym węzłem miłości, należą do tej samej rodziny błogosławionej Matki”. Ponadto o przywileju sobotnim, wcześniej wielokrotnie zatwierdzonym przez Kościół, powiedział 18 lutego 1959 r.: „przywilej ten jest bardzo drogi i wymowny dla pobożności chrześcijańskiej”.
Papież dobroci, Jan XXIII, gdy był jeszcze nuncjuszem w Paryżu, powiedział do karmelitów w Avon: „Dzięki szkaplerzowi karmelitańskiemu należę także do Waszej rodziny Karmelu. Łaskę tę cenię jako godną szacunku dzięki zapewnieniu szczególnej opieki Maryi”.
Sobór Watykański II w Konstytucji dogmatycznej o Kościele Lumen gentium (LG 67) napomina, by wszyscy ludzie „szczerze popierali kult Błogosławionej Dziewicy, szczególnie liturgiczny, a praktyki i zbożne ćwiczenia ku Jej czci zalecane w ciągu wieków przez Urząd Nauczycielski cenili wysoko i to co postanowione było w minionych czasach o kulcie obrazów Chrystusa, Błogosławionej Dziewicy i Świętych, pobożnie zachowywali”.
Papież Paweł VI w liście apostolskim do kard. Silva Enriquez, arcybiskupa Santiago w Chile, napisanym z okazji Kongresu Mariologicznego Santo Domingo, interpretując powyższe słowa Konstytucji dogmatycznej o zalecanych praktykach przez magisterium Kościoła w historii na cześć Matki Bożej, wyraźnie stwierdza, że powyższe słowa są aluzją do Różańca i Szkaplerza karmelitańskiego. Spośród różnych praktyk pobożności Maryjnej „pragniemy w sposób szczególny przypomnieć praktykę różańca maryjnego i szkaplerza karmelitańskiego” - pisał w 1965 roku.
Św. Paweł VI przypomniał słowa jednego ze swoich poprzedników Piusa XII: „nabożeństwo szkaplerzne, dzięki swojej prostocie może być zrozumiane przez wszystkich, i dlatego rozpowszechniło się ono bardzo wśród chrześcijan, niosąc ze sobą obfite i zbawienne owoce”. Również w adhortacji apostolskiej „Marialis cultus” papież wyraża obronę nabożeństwa szkaplerznego, stwierdzając, że święto Matki Bożej Szkaplerznej, podobnie jak i święto Matki Bożej Różańcowej, mogą być określane dzisiaj jako święta w wymiarze eklezjalnym.
Wielowiekowa historia Bractwa Szkaplerznego jest już zatem dobrze znana. Również oba Zakony Karmelitańskie wydawały wspólne dokumenty dla bractw szkaplerznych, np. Definitoria Generalne OO. Karmelitów i OO. Karmelitów Bosych wydały w 1996 r. depliant pt. Szkaplerz Karmelu znak wiary i zaangażowania chrześcijańskiego. Przez lata pojawiały się artykuły i książki poświęcone pobożności szkaplerznej. Wiele ciekawych artykułów pojawiło się w latach 1950 - 1951 r. w związku z 700-leciem szkaplerza karmelitańskiego.

Bractwo na ziemiach polskich

Na ziemiach polskich Bractwo Szkaplerzne istniało od czasu Jagiellonów do zaborów oraz po odzyskaniu niepodległości po dzień dzisiejszy. Pod kierunkiem karmelitów i karmelitów bosych oraz duszpasterzy parafialnych formowało się w Polsce sto kilkadziesiąt wspólnot mężczyzn i kobiet, pragnących wzrastać duchowo w karmelitańskiej szkole maryjności.
Do Polski Bractwo Szkaplerza św. przybyło wraz z pierwszymi fundacjami klasztorów karmelitańskich: Kraków /1397/, Poznań /1400/, Bydgoszcz /ok. 1400/, Jasło /1438/, Gdańsk /1462/. O. Marcin Charzewicz, prowincjał karmelitów w Polsce, w dokumencie z 1669 r. utrzymuje, że Bractwo Szkaplerza św. w Krakowie, zgodnie z konstytucją Klemensa VIII zostało formalnie odnowione i potwierdzone przez prowincjała Wawrzyńca Drużynę w 1608 r.. Wynika z tego, iż istniało w XVI wieku. Tadeusz M. Trajdos uważa, że początki bractwa sięgają Jagiellonów. Na potwierdzenie przytacza dokument generała zakonu z 1411 r., mocą którego przyjmuje rajców miasta i pisarza Szymona do bractwa i udziału we wszystkich dobrach duchowych klasztoru w życiu i po śmierci.
W Polsce Szkaplerz był w pewnym czasie tak popularny, że wręcz każdy, kto był katolikiem, nosił go. Początki tej „ekspansji” należy wiązać z królem Władysławem Jagiełłą, który ufundował klasztor karmelitów na Piasku w Krakowie i obdarzył go dużymi przywilejami. Istnieje portret tego króla ubranego w wielki ozdobny szkaplerz, który to z XVII w. obraz znajduje się on we wspomnianym klasztorze karmelitów na Piasku w Krakowie. Towarzyszyła w tym św. Jadwiga Królowa.
W pamięci wiernych głęboko zapadł czterowiersz Baldwina Learsjusza († 1483):
Jeśli kto umrze w zakonnym znaku, to prawem łaski
Wolnym zostanie od kary, wstąpi w niebios blaski.
Bo to wyprosił Szymon od Świętej Dziewicy,
A potem zasnął i został nieba dziedzicem.
Bractwo Szkaplerzne u karmelitów w Krakowie na Piasku było najstarszym bractwem tego typu na ziemiach polskich. Dokumenty z XVII w. opisują jego strukturę prawną i organizacyjną, zarząd, fundusze, przywileje, obowiązki i wykazy członków bractwa oraz zadania apostolskie. W roku 1648 bractwo miało własną kaplicę i zakrystię bogato uposażoną. Inwentarz wymienia 2 ołtarze, 16 obrazów, 12 kielichów /w tym 6 złotych, a inne ze srebra pozłacane/, paramenty kościelne, 3 relikwiarze, chorągwie, feretrony etc. Oficjalny dokumenty tego bractwa to z roku 1569, wcześniejszych dokumentów nie ma.
W zapiskach augustianów jest informacja o bractwie szkaplerznym na Piasku w 1502 r. Kościół karmelitów na Piasku był pierwszym w Europie pw. Nawiedzenia NMP. Należało do najliczniejszych i najbardziej dynamicznych bractw w Krakowie. Należeli do niego również wierni przyjmowani do szkaplerza w dwóch klasztorach karmelitów bosych w Krakowie.
W rozwoju nabożeństwa szkaplerznego w Polsce położyli wielkie zasługi karmelici bosi, którzy już w 1605 r. przyjęli do szkaplerza św. dwór króla Zygmunta III, ks. bpa Bernarda Maciejowskiego i bpa Macieja Pstrokońskiego.

W Archiwum Generalnym Karmelitów Bosych w Rzymie pod sygn. 304d znajduje się katalog Bractwa Szkaplerznego pierwszego klasztoru karmelitów bosych w Krakowie pod wezw. Niepokalanego Poczęcia NMP z lat 1606 – 1612. W tym okresie zostało przyjętych do Bractwa Szkaplerza św. 785 członków. Wśród nich na osobnej karcie wyszczególniono 8 zakonników z różnych klasztorów, 26 mniszek z klasztoru św. Andrzeja SS. Klarysek w Krakowie, z ksienią Anną Rogowską na czele, 14 mniszek klasztoru św. Agnieszki w Krakowie, 29 sióstr z różnych klasztorów. Spośród duchowieństwa katalog wymienia trzech kanoników: Jana Zerzyńskiego, Jana Foxiusza, Jakuba Ostrowskiego i dwóch doktorów teologii – ks. Sebastiana Nuceryna i ks. Sebastiana Opatowiusza. Pod rubryką nobiles umieszczono 16 magnatów. Wśród nich: Krystyna i Andrzej Sapieha, wojew. połocki, Jakub Bobola z żoną Ewą – podczaszy sandomierski, Jan Zebrzydowski z żoną Barbarą – starosta Lanckoroński, Mikołaj Zebrzydowski z córką Gryzeldą – wojewoda krakowski, Barbara i Piotr Tarnowscy – kasztelanowie, Katarzyna i Jan Potoccy – podstarostowie kazimierscy, Stanisław Branicki – starosta chęciński, Anna Czarnkowska – wojewodzina łęczycka, Agnieszka Tarłowa – wojewodzina lubelska, Katarzyna Siemaszkowa – małżonka wojewody trockiego, Agnieszka z Tęczyńskich Firlejowa – wojewodzina krakowska i późniejsza fundatorka pustelniczego klasztoru karmelitów bosych w Czernej.
W 28 klasztorach karmelitów bosych 2 prowincji polskiej Ducha Świętego i św. Kazimierza na Litwie, podobnie jak i w 30 klasztorach karmelitów prowincji polskiej i ruskiej, istniały dynamiczne bractwa szkaplerzne z wymienionymi strukturami organizacyjnymi aż do kasaty klasztorów przez zaborców po upadku Rzeczypospolitej. Wiele bractw szkaplerznych miało swoje dobra ziemskie i sumy funduszowe zabezpieczone na dobrach ziemskich, z których czerpały dochody /czynsze/ na potrzeby brackie. Cdn.

Pytania do dzielenia się:

1. Jaki wpływ na pobożność szkaplerzną miał papież Pius XII?
2. Jak papież Paweł VI odnosił się do szkaplerza?
3. Jakie są początki Bractwa Szkaplerznego w Polsce ?