Szczepan T. Praśkiewicz OCD
MARYJA KARMELITAŃSKICH ZNAKÓW, IKON I MODLITW (2)

2. Wymowa teologiczna
Szkaplerz jest miniaturowym habitem zakonu, który, aby „żyć w posłuszeństwie Jezusowi Chrystusowi” obrał drogę przeżywania duchowej zażyłości z Maryją jako Matką, Siostrą i wzorem czystego serca.
Przyłączenie do rodziny karmelitańskiej i zażyłość z Maryją nabierają w sposób zasadniczy charakteru wspólnotowego i eklezjalnego, ponieważ Maryja „pomaga swoim dzieciom, gdziekolwiek by były i w jakikolwiek sposób by żyły, znaleźć w Chrystusie drogę do domu Ojca” (RM 47). Dzięki temu szkaplerz jest małym „znakiem” wielkiego ideału Karmelu: zażyłości z Bogiem, przyjaźni z Maryją i między uczniami.

2.1. Symbolika biblijna
Już w Starym Testamencie ubiór, a szczególnie płaszcz, był symbolem Bożych dobrodziejstw, opieki Opatrzności oraz mocy udzielonej człowiekowi posłanemu przez Boga. Specjalna szata Józefa była symbolem miłości jego ojca do niego (Rdz 37,3); płaszcz darowany przez Jonatana Dawidowi był symbolem przyjaźni (1Sm 18,4). U Izajasza czytamy: „Ogromnie weselę się w Panu, dusza moja raduje się w moim Bogu, gdyż odział mnie szatą zbawienia i okrył płaszczem sprawiedliwości” (61,10). Kiedy zaś Eliasz został wzięty do nieba, wówczas zrzucił swój płaszcz Elizeuszowi i w ten sposób duch mistrza przeszedł na ucznia (por. 2Krl 2,14).
W Nowym Testamencie nawet frędzle płaszcza Jezusa dotknięte z wiarą, przekazują dobroczynną moc (Mk 5,25). Św. Paweł wielokrotnie przedstawia życie w Chrystusie jako przyoblekanie się w Niego (Rz 13,14; Ga 3,27); także habit zakonny, którego szkaplerz jest częścią i symbolem, w sposób szczególny oznacza naśladowanie Chrystusa.


2.2. W Trójcy Świętej z Chrystusem
Maryja, błogosławiona między niewiastami, jest arcydziełem Trójcy Świętej, która Ją do Siebie przyłączyła, doprowadzając do pełnej realizacji Jej kobiecość jako ikonę Swojej czułości i Swojej zbawczej woli. Dziewica Maryja jest Tą, w której „wszystko odnosi się do Chrystusa i od Niego zależy: mianowicie ze względu na Niego Bóg Ojciec od wieków wybrał Ją na Matkę pod każdym względem świętą, a Duch Święty przyozdobił darami, jakich nikomu innemu nie udzielił” (MC 25). Maryja jest dla całego Kościoła przykładem takiego „uwielbienia chwały Trójcy Przenajświętszej”, do jakiego wszyscy jesteśmy powołani.
Szkaplerz jest symbolem oraz dziecięcym i wdzięcznym uznaniem tej misji, którą Trójca Święta zechciała powierzyć Maryi w historii zbawienia będącej „tajemnicą miłosierdzia” (1Tm 3,16). W usta Maryi zostały włożone te oto słowa: „Przynoszę ci szkaplerz jako rękojmię mojej opieki i miłości, jako znak tajemnicy, która ma się w tobie dokonać. Przychodzę dopełnić w tobie przyobleczenia w Jezusa Chrystusa (Ga 3,27) w głębi otchłani z Ojcem i Duchem miłości, abyś była zakorzeniona w Tym (Kol 2,7), który jest królewską drogą” (ETL 24.09.1906).

2.3. Pielgrzymowanie Kościoła
W pielgrzymce Kościoła poprzez przestrzeń i czas, a bardziej jeszcze poprzez dzieje ludzkich dusz, Maryja jest obecna jako Ta, która uwierzyła (Łk l,45), jako Ta, która szła naprzód w pielgrzymce wiary, uczestnicząc, jak żadne inne stworzenie, w tajemnicy Chrystusa (LG 65; RM 25). Kościół w swojej pielgrzymce wiary znajduje w Niej najlepszy dla siebie wzór. „Wpływ przykładu Najświętszej Panny (...) przynagla wiernych do upodobnienia się do Matki, aby tym samym pełniej upodobnić się do Syna. Zachęca ich także do sprawowania świętych tajemnic z takim duchem pobożności, z jakim Ona sama uczestniczyła w narodzeniu Syna, w objawieniu, śmierci i zmartwychwstaniu. Przynagla ich, by gorliwie strzegli słowa Bożego i starannie je rozważali; by z radością wielbili Boga i Jemu składali dziękczynienie; by służyli Bogu i braciom oraz wielkodusznie ofiarowali samych siebie; by modlili się wytrwale i z ufnością prosili Boga; by się okazywali miłosierni i pokorni; by szanowali Prawo Pana i spełniali Jego wolę; by we wszystkim i ponad wszystko miłowali Boga; by czuwali oczekując Pana, który nadchodzi” (Zbiór, Wprowadzenie teologiczne i pastoralne, 17).
Karmel podążał tą drogą i proponował swoim członkom upodobnienie się do Maryi, aby mogli oni za Jej przykładem trwać w nieustannej zażyłości z Bogiem.


2.4. Znak zbawienia
Szkaplerz nie jest jakimś amuletem mającym zabobonnych chronić przed nieszczęściem i otwierać bramy niebios. Będąc rzeczą materialną, jako sakramentale Kościoła, nie może on dać człowiekowi zbawienia wiecznego, ale przyczynia się do otrzymywania łaski i pomaga uświęcić różne okoliczności życia (SC 60-61). Wierny, noszący pobożnie poświęcony szkaplerz, może zyskać odpust cząstkowy i w niektóre dni (święta karmelitańskie) także odpust zupełny (ID 16).
Z teologicznego punktu widzenia, nabożeństwo szkaplerzne sytuuje się w kontekście duchowego macierzyństwa Maryi wobec ludzkości i Jej powszechnego wszechpośrednictwa. Przypomina ono, że Matka Najświętsza, która z woli Bożej została jak najściślej złączona z Chrystusem w zbawczym dziele odkupienia, również dzisiaj wstawia się za nami, „póki nie zostaniemy doprowadzeni do szczęśliwej ojczyzny” (LG 62). Dlatego też czcicielom Matki Bożej Szkaplerznej w hiszpańskiej Galicji Jan Paweł II życzył, aby „zawiodła ich Ona do Boga, ostatecznego Portu, ostatniej Przystani nas wszystkich” (9.XI.1982), a innym razem stwierdził, że znak szkaplerza przypomina o ustawicznej opiece Najświętszej Maryi Panny „i to nie tylko na drodze życia, ale także w chwili przejścia ku pełni wiecznej chwały” (OWŁ 5), w czym możemy dostrzec aluzję do przywileju sobotniego, wzbudzającego dla noszących szkaplerz nadzieję na wybawienie z czyśćca już w pierwszą sobotę po śmierci, aby oglądać Boga twarzą w twarz. Ostatnim papieżem wspominającym przywilej sobotni, wcześniej wielokrotnie zatwierdzony przez Kościół, był św. Jan XXIII, który powiedział, że „przywilej ten jest bardzo drogi i wymowny dla pobożności chrześcijańskiej” (18.II.1959).

3. Aspekty pastoralne i kwestie praktyczne
3.1. Szkaplerz czy medalik?
Szkaplerz karmelitański jest częścią habitu zakonnego i opada prawie do stóp, okrywając postać zakonników. Szkaplerz przystosowany do użytku wiernych złożony jest natomiast z dwóch wycinków brązowej tkaniny (jak habit karmelitański), połączonych tasiemką. Jest on niejako habitem zmniejszonym do minimum i przypomina noszącym ich duchowe związki z rodziną karmelitańską. Jedna część szkaplerza opada na plecy, co oznacza, że trudy, doświadczenia i krzyże naszego życia winniśmy znosić z poddaniem się – jak Maryja – woli Bożej. Druga część szkaplerza okrywa pierś, w której bije nasze serce, motor życia i szkaplerz przypomina, że powinno ono bić dla Boga i dla bliźnich.
W 1910 roku św. Pius X, dekretem Świętego Oficjum Cum sacra, quae vocant, scapularia (AAS 3 (1910) 22-23), zezwolił na zastąpienie szkaplerza metalowym medalikiem, co nie pozbawia nabożeństwa szkaplerznego żadnego przywileju, ale nie wyraża bogatej symboliki przynależności do rodziny zakonnej, jak to czyni szkaplerz z materiału – „mini-habit” (nazywany po włosku „habicikiem - abitino”).


„Obrzęd błogosławieństwa i nałożenia szkaplerza”, zatwierdzony przez Stolicę Apostolską 5 stycznia 1996 r. wyjaśnia, że „przyjąwszy szkaplerz, wierny jeśli chce, może zastąpić go medalikiem, mającym z jednej strony wizerunek Najświętszego Serca Jezusa, a z drugiej wizerunek Maryi. (...) Do błogosławienia i do nałożenia należy jednak używać szkaplerza karmelitańskiego w jego tradycyjnym kształcie. Po przyjęciu może on być zastąpiony medalikiem” (OB 14).

3.2. Noszący szkaplerz
Stolica Apostolska we wprowadzeniu do tego samego „Obrzędu błogosławieństwa” stwierdziła, że „pobożność maryjna wyrażająca się przez szkaplerz (...) obejmuje dziś wiele środowisk, które w różnym stopniu utożsamiają się z rodziną karmelitańską i do niej przynależą, tj.: zakonników i zakonnice, świecki zakon (zwany niegdyś trzecim zakonem), członków bractwa szkaplerznego, wszystkie osoby, które przyjęły szkaplerz i żyją jego duchowością w różnych formach zrzeszania się oraz wszystkich, którzy przyjąwszy szkaplerz, żyją jego duchowością, ale bez żadnej formy zrzeszania się”. Dokument podkreśla, że „wszyscy przyjmujący szkaplerz zobowiązani są do gorliwego życia maryjnością charakterystyczną dla karmelitańskiej duchowości, każdy jednak w sposób odpowiadający więzi łączącej go z karmelitańską rodziną Maryi” (OB 5-6).
Stolica Apostolska przypomina ponadto, że „do erygowania bractwa szkaplerznego uprawniony jest najwyższy przełożony zakonu karmelitańskiego. W przypadku kościołów należących do zakonu, zezwolenie dane przez biskupa diecezjalnego na erygowanie domu zakonnego zawiera w sobie także zezwolenie na erygowanie bractwa. Natomiast na erygowanie bractwa przy innych kościołach czy w innych miejscach, konieczne jest pisemne pozwolenie biskupa diecezjalnego, a do bractwa może przyjąć osoba upoważniona do działania w imieniu zakonu” (OB 13). Precyzuje się także, że „przyjęcie szkaplerza nie oznacza automatycznie wstąpienia do bractwa, lecz tylko włączenie do rodziny karmelitańskiej.
Władzę błogosławienia i nałożenia szkaplerza posiada każdy kapłan i diakon. Pobłogosławiony szkaplerz mogą też nałożyć inne osoby do tego upoważnione. (...) Przyjęcie do bractwa szkaplerznego wymaga oddzielnej decyzji zarówno wiernego, jak i osoby upoważnionej do działania w imieniu zakonu (...) i w jednym środowisku duszpasterskim mogą być zarówno przyjęci tylko do szkaplerza karmelitańskiego, jak i do bractwa szkaplerznego (Deklaracja, nr 5 i 9). Cdn.

Pytania do dzielenia się i dialogu:
1. Jaka jest symbolika biblijna szkaplerza ?
2. Jak interpretujemy „powszechne pośrednictwo Maryi” ?
3. Czym różni się noszenie szkaplerza z materiału lub medalika oraz czym różni się przyjęcie do rodziny szkaplerznej lub do Bractwa Szkaplerznego?