SZCZEPAN T. PRAŚKIEWICZ OCD
DUCHOWOŚĆ MARYJNA (15)

IV. Polskie nabożeństwa i formy kultu maryjnego

W dokumencie końcowym II Polskiego Synodu Plenarnego (1991-1999), zatwierdzonym przez Kongregację Biskupów 22 grudnia 2000 r., znajdujemy część dedykowaną Matce Najświętszej, a w niej rozdziały zatytułowane: Maryjna droga Kościoła w Polsce – Pod znakiem zawierzenia oraz Ku Trzeciemu Tysiącleciu – Drogi maryjnego zawierzenia. Stwierdza się tam, że „obecność Matki i Królowej, Ikony Chrystusa i Nauczycielki pobożności, zapisała się głęboko w sercach Polaków, w dziejach Narodu i w jego kulturze” (SPL 24), omawiając równocześnie formy polskiej pobożności maryjnej. W tym miejscu przywołajmy ważniejsze z nich.

1. Apel jasnogórski
Jakkolwiek genezy Apelu jasnogórskiego możemy dopatrywać się już w 1918 r., kiedy to 4 listopada żołnierze 22 Pułku Piechoty wyzwolili Jasną Górę spod okupacji zaborczej i stanęli o godz. 21.15 wraz z paulinami do apelu przed cudownym obrazem Królowej Polski, dziękując za odzyskaną po 123 latach wolność Ojczyzny, to jednak codzienna praktyka nabożeństwa apelowego rozpoczęła się 8 grudnia 1953 r. pod przewodnictwem o. Jerzego Tomzińskiego, generała zakonu paulinów. Modlitwą tą wypraszano uwolnienie uwięzionego wówczas prymasa Polski, Sługi Bożego Stefana Wyszyńskiego. Nabożeństwo odprawiane codziennie o godzinie 21.00 na Jasnej Górze rozpoczyna się odśpiewaniem Bogurodzicy, następnie trzykrotnie śpiewana jest właściwa formuła apelu: Maryjo, Królowo Polski, jestem przy Tobie, pamiętam, czuwam (istnieje kilka wariantów), po czym następuje refleksja w formie krótkiego kazania, odmawia się jedną tajemnicę różańca w intencji Kościoła i Ojczyzny, za wpisanych do Księgi Apelowej oraz modlitwę Pod Twoją obronę w intencji Papieża z wezwaniami Królowo Polski i Matko Kościoła – módl się z nami. Nabożeństwo kończy się błogosławieństwem i pieśnią maryjną.
Wiele osób duchowo włącza się w nabożeństwo Apelu Jasnogórskiego recytując lub śpiewając jego formułę (Maryjo, Królowo Polski, jestem przy Tobie, pamiętam, czuwam) o godz. 21.00 w swoich domach, inni korzystają z transmisji radiowo-telewizyjnych, a jeszcze inni posługują się formułą wykonując ją jako pieśń lub prywatną modlitwę. Często formuła śpiewana jest w kościołach jako pieśń na zakończenie Mszy świętej wieczornej, a we wspólnotach zakonnych po odmówieniu modlitwy na zakończenie dnia – komplety.
Zwyczaj tej modlitwy bardzo cenił i popierał Jan Paweł II, a 12 czerwca 1987 r. powiedział na Jasnej Górze: „Trzeba więc, aby Apel Jasnogórski nadal rozbrzmiewał. Aby mówił Maryi od nas: Jestem, pamiętam, czuwam. Aby przyzywał Jej obecności: Bądź z nami, bądź z nami w każdy czas! Przoduj w naszym pielgrzymowaniu!”.

2. Jasnogórskie śluby Narodu Polskiego

Stanowią one uroczysty akt przyrzeczeń złożonych Matce Bożej Królowej Polski na Jasnej Górze 26 sierpnia 1956 r. w brzmieniu napisanym przez kardynała Stefana Wyszyńskiego, prymasa Polski w więzieniu w Komańczy. Przy udziale około miliona wiernych i biskupów polskich rotę ślubów odczytał biskup Michał Klepacz z Łodzi, pełniący obowiązki przewodniczącego Episkopatu Polski. Na fotelu przeznaczonym dla Prymasa leżały biało-czerwone kwiaty, a on samej składał śluby w miejscu swojego odosobnienia w Komańczy w duchowej łączności z Jasną Górą. Wydarzenie następowało w trzechsetną rocznicę ślubów Jana Kazimierza (1656) i ogłoszenia Matki Bożej Królową Polski.
Inicjatorem idei ponowienia królewskich ślubowań i ich aktualizacji w zmienionych po II wojnie światowej warunkach polityczno-społecznych Narodu był kard. Stefan Wyszyński; miały one na celu gruntowne odrodzenie indywidualnego i społecznego życia religijnego i moralnego i były też wyrazem świadomości istnienia wielu zagrożeń ze strony władzy komunistycznego państwa, dążącego najpierw do ograniczenia, a następnie do całkowitego wyeliminowania wpływów Kościoła na społeczeństwo, oraz tendencji do zerwania więzi z chrześcijańską przeszłością i kulturą narodu. Nadto śluby zainicjowały również ogólnopolski program duszpasterski Wielkiej Nowenny (trwającej 9 lat) w ramach przygotowań do obchodów Tysiąclecia Chrztu Polski (966-1966).
Jasnogórskie śluby Narodu zachowały ideę ślubowań króla Jana Kazimierza, ale zostały rozszerzone i dostosowane do sytuacji społeczno-politycznej i główny akcent przeniosły z jednostki na naród, kładąc nacisk na dochowanie wierności Bogu, Kościołowi i jego pasterzom, trwanie w łasce uświęcającej, poszanowanie dla daru życia, nierozerwalność małżeństwa, godność kobiety, przepojenie życia rodzinnego zasadami ewangelii, obronę młodego pokole¬nia przed niewiarą i zepsuciem moralnym, zgodę społeczną, pokój i miłość oraz sprawiedliwy podział dóbr, walkę z wadami narodowymi i rozwijanie cnót społecznych, a przede wszystkim szerzenie w Oj¬czyźnie czci dla Matki Bożej. Śluby były więc w istocie programem nowego ładu społecznego i mobilizowały katolickie społeczeń¬stwo do życia wartościami ewangelicznymi, a powojenne duszpasterstwo zwróciły ku maryjności, związanej z jasnogórskim sanktuarium, doprowadzając naród do Wielkiej Nowenny i Milenijnego Aktu Oddania Polski w macierzyńską niewolę Maryi za wolność Kościoła w Ojczyźnie i na całym świecie, złożonego na Jasnej Górze w czasie centralnych obchodów Tysiąclecia Chrztu Polski 3 maja 1966 r.

Do ponawiania ślubów jasnogórskich i do życia ich treścią Episkopat Polski wzywał przy różnych okazjach. Nadto ich doroczne odnawianie zalecają też w uroczystości Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski (3 maja) i Matki Bożej Jasnogórskiej (26 sierpnia) Agendy liturgiczne, gdzie znajdujemy też Modlitwę o pomoc w wypełnianiu Jasnogórskich Ślubów Narodu). W dniu 26 sierpnia 2006 r., w pięćdziesiątą rocznicę złożenia ślubów jasnogórskich, zebrało się w Częstochowie ponad 200 tysięcy wiernych, a odnowieniu ślubów przewodniczył kard. Józef Glemp, prymas Polski.

3. Soboty Królowej Polski

Nabożeństwo Sobót Królowej Polski było jedną z wielu akcji duszpasterskich związanych z Mi¬lenium Chrztu Polski, których inicjatorem był prymas tysiąclecia, Sługa Boży kardynał Stefan Wyszyński. Miały one na celu odrodzenie moralne narodu polskiego i uchronienie go przed zagrożeniami ateizmu, w obliczu których stanął po II wojnie światowej. Miały też za zadanie pomóc wiernym w wypełnianiu zobowiązań płynących z Jasno¬górskich Ślubów Narodu czy z Aktu oddania się w macierzyńską niewolę miłości Królowej Polski za wolność Kościoła i Ojczyzny oraz pomóc w realizacji programu Wielkiej Nowenny i w ten sposób przygotować społeczeństwo na Tysiąclecie Chrztu Polski.
„Dzieło Wielkiej Nowenny – uczył kard. Wyszyński – dzieło wypełnienia Ślubów Jasnogórskich wymaga pomocy przede wszystkim Dziewicy Wspomożycielki. Ale Ona też potrzebuje wsparcia. Pro¬wadząc dzieło maryjne episkopat i duchowień¬stwo nie mogą być sami. Muszą im pomagać lu¬dzie świeccy, którym Wielka Nowenna, Mile¬nium, oddanie się Matce Bożej – wszystko to leży na sercu. Ci pomocnicy to jakby armia Maryi do walki o Królestwo Boże. Taka armia jest potrzebna, ktoś przecież musi się modlić, ofiarować, zadośćuczynić za te wszystkie wy¬stępki, grzechy, zbrodnie, które się dzieją w Ojczyźnie. W Polsce są ludzie gotowi do po¬mocy Matce Bożej i Kościołowi, trzeba ich tyl¬ko zebrać, przygotować, pouczyć, zapalić żarem apostolskim, oddać na własność Maryi – wedle wzoru św. Ludwika Grigniona de Montfort – jako niewolników czy – według wzoru św. Maksymiliana Kolbego – jako rycerzy. Służyć mają temu Soboty Królowej Polski”. I aby zapew¬nić powodzenie „w tej życiodaj¬nej pracy – pisał Prymas w trzecim roku Wielkiej Nowenny (1959) – będziemy się zbierali w każdą sobotę wieczorem przy ołta¬rzu Świętej Bożej Rodzicielki. (...) Jest moją pasterską wolą (...), aby odtąd w każdą sobotę wieczorem (...) odprawiać nabożeństwo ku czci Królowej Polski, Maryi Jasnogórskiej (...). U Matki Boga-Człowieka wyprosimy wierność łasce uświęcającej dla całej parafii, wysoką godność i uczciwe życie małżeńskie, skrom¬ność młodzieży, czystość i radość serc dziat-wy, poszanowanie praw nie narodzonych. (…) „Ukazuję wam drogę: przez Maryję do Jezusa, przez sobotni promyk maryjny – do Niewidzialnej Światłości świata”.
O Sobotach Królowej Polski Prymas mówił jeszcze wielokrotnie, a komisja duszpasterska episkopatu opracowała program ramowy nabożeństwa, przewidujący wystawienie Najświętszego Sakra¬mentu, pieśń maryjną, naukę maryjną związana z hasłem roku Wielkiej Nowenny i zakończoną praktycznym postanowieniem, rachunek sumie¬nia, Litanię loretańską lub dziesiątek różań¬ca, modlitwę Pod Twoją obronę, błogosławieństwo Naj¬świętszym Sakramentem i Apel Jasnogórski.

Przedmiotem nauczania w te soboty winno być rozważa¬nie tajemnic maryjnych w nawiązaniu do roli Maryi w życiu Narodu. Zachęcano by czerpać natchnienie z Wielkiej Nowenny, omawiać zadanie od¬dania się Maryi za narzędzie ułatwiające wypeł¬nienie Ślubów Narodu, stawiać konkretne zada¬nia. Soboty Królowej Polski miały wychowywać ludzi w religijności maryjnej na pomocników Maryi, apostołów, narzędzie w rękach Matki Bożej. Dlatego program IX Roku Wielkiej Nowenny pod¬kreślał, że Soboty Królowej Polski są nową formą „oddania czci Matce Bożej nie tylko po¬przez udział w wieczornym nabożeństwie, ale przez przeżycie całego dnia w duchu łączności z Maryją. Każda sobota to dzień nadziei, dzień miłości społecznej, pokoju i pojednania. To dzień, w którym w szczególny sposób upraszamy u Maryi, Królowej Polski, opiekę nad całym Kościołem. To dzień szerokiego serca i bezinteresownej modlitwy za Kościół i Ojczyznę”.
Praktyka Sobót Królowej Polski rozpow¬szechniła się w całej Polsce i była realizowana w wielu parafiach po dzień dzisiejszy. Przypomniano o nich we Wskazaniach duszpasterskich Konferencji Episkopatu Polski o nabożeństwach dodatkowych (z 30 października 1972 r.), gdzie czytamy, że „od Wielkiej Nowenny wprowadzono w wielu parafiach tzw. Soboty Królowej Polski: W każdą sobotę gromadzą się wierni czciciele Maryi i uczestniczą w Najświętszej Ofierze; modląc się o sprawy dotyczące poszczególnych parafii. Są one dobrym przygotowaniem do Dnia Pańskiego. Kapłan duszpasterz służy w sobotę swym wiernym duchową posługą w konfesjonale. (…) Nabożeństwa tego [podobnie jak pierwszopiątkowego] „żadną miarą nie wolno go likwidować, pod pozorem odnowionej liturgii. (…) Soboty Królowej Polski w wielu parafiach przyjęły się na stałe”.
Nabożeństwo proponują także „jako godne do wprowadzenia” niektóre Agendy liturgiczne, jak chociażby agenda archidiecezji katowickiej, która we wprowadzeniu do jego celebracji poucza, że „Soboty Królowej Polski to nowe nabożeństwo (…), które ma na celu rozbudzenie wśród wiernych idei pomocników Maryi, Matki Kościoła i przygotowanie ich do pracy apostolskiej. Nabożeństwo należy tak przeprowadzać, aby wychowywało wiernych do głębokiej pobożności maryjnej w duchu miłości i służby Kościołowi, Narodowi i bliźnim”. O Sobotach Królowej Polski nie ma żadnej wzmianki w uchwałach II Polskiego Synodu Plenarnego. Cdn.

Pytania do dzielenia się:
1. Jak przeżywamy Jasnogórski Apel Maryjny ?
2. Czy Jasnogórskie śluby Narodu Polskiego są aktualne ?
3.Czy są znane i praktykowane Soboty Królowej Polski ?